اشتباه ایران در "شکایت از آمریکا"

بعد از چهار روز قضات دادگاه لاهه در خصوص شکایت ایران از ایالات متحده امریکا به دلیل تحریم‌های ناعادلانه، وارد شور شده اند و طی هفته‌های آینده نتیجه ابتدایی را اعلام می‌کنند، اما برخی از حقوقدانان بر این باورند که ایران یک اشتباه جدی در طرح شکایت انجام داده است.نخستین دور جلسات استماع دیوان بین‌المللی دادگستری در خصوص صدور قرار موقت در پرونده نقض عهدنامه ۱۳۳۴ مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین کشورمان و ایالات متحده آمریکا در روز دوشنبه ۵ شهریور ۱۳۹۷ در شهر لاهه در کشور هلند برگزار شد و نماینده جمهوری اسلامی ایران در این جلسه، موضوع درخواست قرار موقت عبارت است از تحمیل و اعمال مجدد تحریم‌ها و اعلام تشدید تحریم‌ها توسط آمریکا که ایران، اتباع و شرکت‌های ایرانی را هدف قرار داده و ضرر و زیان غیرقابل جبرانی به منافع و حقوق ایران، اتباع و شرکت‌های ایرانی وارد کرده و تاکید کرد این اقدامات نقض ترتیبات عهدنامه ۱۳۳۴ مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی بین ایران و ایالات متحده آمریکا محسوب می‌شود. طبق اظهارات نماینده کشورمان، رفتار عادلانه و منصفانه با اتباع و شرکت‌های ایرانی، عدم ایجاد محدودیت بر پرداخت و نقل و انتقالات مالی، آزادی واردات، صادرات و حمل‌ونقل کالا و آزادی تجارت و کشتیرانی از جمله حقوقی است که طبق مواد (۱) ۴، (۱) ۷، (۱) ۸، (۲) ۸، (۲) ۹ و (۱) ۱۰ عهدنامه مودت متعلق به کشورمان بوده و دولت آمریکا با وضع مجدد تحریم‌ها آن‌ها را نقض کرده است. همچنین، نمایندۀ کشورمان از دیوان درخواست کرد، با توجه به این‌که اِعلام اِعمال مجدد تحریم‌ها در ۸ مه ۲۰۱۸ و اقدامات متعاقب دولت آمریکا در اجرای تحریم‌ها، آثار زیان‌بار فوری به همراه داشته است، تا زمان صدور رای نهایی برای حفظ حقوق ایران (ایران، اتباع و شرکت‌های ایرانی) و جلوگیری از آثار زیان‌بار تصمیمات دولت آمریکا، اقدام به صدور دستور موقت کرده و از ایالات متحده آمریکا بخواهد تا صدور حکم نهایی از اجرای تحریم‌ها خودداری کند. بعد از این جلسه مایک پمپئو، وزیر خارجه آمریکا در واکنش به این جلسه گفت: کشورش شکایت ایران به دیوان بین المللی دادگستری علیه ایالات متحده را به مثابه تلاشی برای دخالت در حق خود برای اقدام در زمینه امنیت ملی قلمداد می‌کند. بعد از آن در روز دوم جنیفر نیوستد، وکیل وزارت امور خارجه آمریکا عنوان کرد که این دادگاه فاقد صلاحیت قضایی برای شنیدن ادعا‌های ایران است. نیوستد در ادامه اظهار کرد: آمریکا حق دارد که از امنیت ملی و دیگر منافع کشورش دفاع کند. وکیل آمریکا افزود: این پیمان "نمی‌تواند اساسی برای صلاحیت قضایی این دادگاه در این پرونده ارائه دهد". این ادعا موجب شد که معاون حقوقی رئیس جمهور به آن واکنش نشان دهد و عنوان کرد که اگر محور دفاع آمریکایی‌ها (در دادگاه لاهه) ادعای پمپئو باشد؛ دفاع بسیار ضعیفی انجام شده است. با تمام این تفسیر بعد از چهار روز حالا دادگاه لاهه وارد شور شده است و قرار است تصمیم خود را اعلام کند.نکته عجیب در شکایت ایران در همین خصوص داوود هرمیداس باوند استاد حقوق بین‌الملل طی گفتگو با فرارو اظهار کرد: «فعلا قضات دادگاه لاهه وارد مرحله مشورت شده اند که باید ابتدا صلاحیت خود را احراز کنند. بعد از این تازه به بررسی اسناد و مدارک و ادعا‌های دو طرف می‌پردازند که ممکن است چندین سال طول بکشد. اما نکته‌ای که در دفاعیات تیم ایرانی به نظرم عجیب آمد این بود که به جای انکه بر مسئله خروج آمریکا از برجام تاکید کنند، تصمیم گرفتند که بر عهدنامه مودت میان ایران و ایالات متحده تکیه کنند.»او ادامه داد: «من به شخصه انتظار داشتم که ایران به دلیل نقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل از امریکا شکایت کند. زیرا بند سه ماده یک منشور می‌گوید که کشور‌های طرفین قطعنامه باید نهایت همکاری را با یکدیگر داشته باشند تا مشکلات اقتصادی یکدیگر را رفع کنند. اما اینجا نه تنها ایالات متحده به آن پشت کرد بلکه الان با اعمال تحریم‌های سنگین که معتقدند بی‌سابقه سعی دارد ایران را با مشکلات اقتصادی بسیاری درگیر کند؛ بنابراین من فکر می‎کنم که ایران باید بیشتر روی این مسئله و موضع‌گیری زورگویانه ایالات متحده مانور می‌داد نه عهدنامه مودت.»وی در خصوص دفاعیات تیم وکلای ایران عنوان کرد: «دفاعیات کاملا روشن است. زیرا این تحریم‌ها بار سنگین و جدی بر روی دوش مردم قرار می‌دهد. الان هنوز تحریم‌ها اعمال نشده، اما بار روانی ان‌ها موجب شده که حتی شرکت‌های هواپیمایی و کشتیرانی قرارداد‌های خود را فسق کرده اند و از کشور خارج می‌شوند؛ بنابراین دفاعیات وکلای ایرانی کاملا منطقی است و بر اساس شواهد عینی انجام شده است.»باوند در خصوص اظهارات تیم وکلای امریکایی که به اظهارات برخی مقامات داخلی مبنی بر بی‌اثر بودن تحریم‌ها، اشاره داشته اند، گفت: «ادعای آمریکایی‌ها در دادگاه خیلی کارساز نخواهد بود. زیرا واقعیت موجود قابل مشاهده و اثبات است که تحریم‌ها چه تاثیری بر زندگی مردم گذاشته و خواهد گذاشت.»ایران باید به خروج آمریکا از برجام تکیه می‌کردهمچنین نعمت احمدی تحلیلگر مسائل حقوق بین‌الملل در گفتگو با فرارو عنوان کرد: «من جزء اولین کسانی بودم که وقتی آقای ترامپ از برجام خارج شدند و سکوت مقامات ایران را دیدم گفتم که ایران باید در مجامع جهانی استفاده و شکایت کند. چون توافق برجام به قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت مربوط می‌شود ما می‌توانستیم به دلیل خروج یکجانبه ایالات متحده امریکا به شورای امنیت سازمان ملل هم شکایت کنیم. علاوه بر این یکی دیگر از راهکار‌های پیش‌روی ایران این بود که در دیوان بین‌المللی دادگستری شکایتی علیه امریکا ترتیب دهد. زیرا هرکدام از کشور‌ها که اساسنامه دیوان را امضا کرده باشند، می‌توانند از امتیازات این نهاد استفاده کنند.»وی ادامه داد: «خب مقامات ایرانی راه دوم را انتخاب کردند و شکایتی از ایالات متحده را در دادگاه لاهه ترتیب دادند. اما اگر من مشاور این مجموعه بودم بیشتر از آنکه بر عهدنامه مودت ۱۹۵۶ تاکید کنم، بر منشور ملل و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل و خروج یکجانبه ایالات متحده تاکید می‌کردم. این برجام یک توافق میان ایران و آمریکا نبود. یک قطعنامه بین‌المللی بود و ما هم باید روی آن مانور می‌دادیم. حالا، اما با تمرکز تیم وکلای ایران برخی راه‌ها به روی ما بسته است. زیرا متاسفانه با وجود اینکه خیلی از وکلا و حتی وزارت اطلاعات تاکید دارند که دولت ایالات متحده یک دولت متخاصم نیست و ما عهدنامه مودت داریم، اما در قوه قضائیه و برخی از دادگاه‌ها به خصوص دادگستری تهران، دولت آمریکا را یک دولت متخاصم شناخته اند و بر اساس آن حکم صادر می‌کنند. البته هرچند آمریکایی‌های اشراف چندانی به احکام دادگاه‌های داخلی ما ندارند و اگر این مسئله را می‌دانستند از این مسئله بر علیه ما استفاده می‌کردند.»او تصریح کرد: «زیرا ما نمی‌توانیم از یک سو حکم دادگاه را بر اساس اینکه دولت ایالات متحده متخاصم است صادرکنیم و از سوی دیگر در چنین شرایطی بر عهدنامه مودت تاکید کنیم. با اینحال تا حدودی وکلای امریکایی طی این جلسات بررسی شکایت ایران از امریکا از این موارد استفاده کردند. به عنوان مثال آن‌ها تاکید داشتند که در ایران مداوم مرگ بر آمریکا گفته می‌شود و پرچم ایالات متحده را به آتش می‌کشند؛ بنابراین ایران اصلا به پیمان مودت پایبند نبوده و الان هم نمی‌تواند درباره آن ادعایی داشته باشد.»این حقوقدان در پاسخ به این سوال که حالا چه اتفاقی از این جا به بعد رخ خواهد داد، گفت: «الان ما در دادگاه لاهه ابتدای کار هستیم و دادخواست خود را ارائه کردیم. اما متاسفانه به دلیل اینکه خبرنگاران که در دادگاه حاضر می‌شوند با ادبیات حقوقی آشنا نیستند، مشخص نکرده اند که الان ایران چه در خواستی از دادگاه لاهه دارد. ما خواهان این هستیم که دادگاه دستور موقت مبنی بر توقف تحریم‌های امریکا را داشتیم تا زمانی که حکم نهایی صادر شود. حالا هر دو طرف دادخواست خود را ارائه کرده است و امریکایی‌ها تاحدودی روی اظهار نظرات رهبران ایران و دیگر مقامات کشور مانور دادند و عنوان کرده اند که به عنوان مثال مقام معظم رهبری در یکی از سخنرانی‌های اخیر خود عنوان کرده اند که تحریم‌های ایالات متحده هیچ تاثیری بر کشور نداشته و نخواهد داشت.» وی افزود: «بعد از این ماجرا‌ها با توجه به اینکه ایران عضوی در میان قضات لاهه نداشت، برابر اساسنامه دادگاه اگر کشور طرف دعوا عضوی میان اعضای پانزدگانه نداشته باشد، می‌تواند یکی از قضات واجد شرایط را به جمع قضات اضافه کند؛ لذا دکتر جمشید ممتاز که استاد تمام حقوق بین‌الملل است و از حقوقدانان بسیار برجسته و کاربلد است به عضویت قضات دادگاه لاهه در آمدند. حالا با توجه به اینکه عدد قضات زوج شده است، اگر در نهایت موافقان و مخالفان حکم نهایی مساوی باشند، قاضی که سن بیشتری دارد و از تجربه بیشتری برخوردار است، تکلیف را مشخص و حکم نهایی را اعلام می‌کند.» احمدی در پایان گفت: «حالا جلسات دادگاه تمام شده و با وجود اینکه در آیین نامه ذکر نشده، اما دو هفته تا دوماه طول می‌کشد که در خصوص دو موضوع اعلام نظر کند. یکی اینکه امریکایی‌ها مسئله عدم صلاحیت دادگاه را مطرح کرده اند و گفته اند که ایرانی‌ها امنیت بین‌المللی را تهدید کرده اند؛ لذا باید تکلیف این مشخص شود و صلاحیت دادگاه توسط قضات احراز شود. وقتی صلاحیت دادگاه احراز شد باید در خصوص صدور دستور موقت حکمی صادر کند. یعنی اعلام کند که آمریکایی‌ها موقتا تحریم‌ها را تا زمان صدور حکم نهایی متوقف کنند. بعد از آن تاریخ دادگاه را تعیین می‌کند که حالا ممکن است یک سال یا چند ماه دیگر باشد که این به تشخیص قضات بستگی دارد.»