جغرافیای سیاسی تسلیحات هسته‌ای در جهان

نشریه بیزینس اینسایدر درگزارشی با پرداختن به وضعیت کنونی زرادخانه‌های هسته‌ای دنیا نوشت: کشورها برای افزایش توان بازدارندگی خود گاهی ملزم به دستیابی به تسلیحات هسته‌ای می‌شوند اما این اقدام می‌تواند توازن قدرت را در نقاط مختلف دنیا برهم بزند که خطرات و پیامدهای زیادی به همراه خواهد داشت.
به گزارش ایسنا، به نوشته بیزینس اینسایدر، کره شمالی در روزهای اخیر به دلیل آزمایش موشکی جدیدش و انتظار انجام یک آزمایش هسته‌ای دیگر به شدت در مرکز توجه‌ها قرار گرفته است. کره شمالی کشور فقیری است اما برنامه هسته‌ای این کشور به آن اجازه داده تا بالاتر از وزن خود ضربه بزند. این شرایط به ویژه ابر قدرت‌ها را مجبور کرده تا با احتیاط بسیار زیادی با این کشور وارد تعامل شوند.
بمب‌های هسته‌ای در دسته‌بندی تسلیحات کره شمالی قرار دارند. آن‌ها برای مقابله با تهاجم مفید هستند. پتانسیل تخریب گسترده از سوی هر دو طرف کشورها را ملزم می‌کند تا هر رویکردی را دوباره بررسی کنند؛ چراکه می‌تواند برای منافع ملی شان مخرب باشد.

اگر کره شمالی از سلاح هسته‌ای استفاده کند، ظرفیت بازدارندگی‌اش از بین می‌رود. چنین اقدامی می‌تواند به نوعی خودکشی باشد. درست است که بسیاری از رهبری غیر منطقی کره شمالی هراس دارند اما چشم‌انداز فعلی جغرافیای سیاسی این کشور نشان می‌دهد که کره شمالی دهه‌ها زندگی کرده است چون می‌تواند محاسبات محتاطانه داشته باشد و از تخریب خود پرهیز کند.

علاوه بر کره شمالی،‌ هشت کشور دیگر تسلیحات هسته‌ای دارند و چند کشور دیگر نیز ظرفیت ساخت آن را دارند.

وضعیت کنونی زرادخانه هسته‌ای دنیا

اولین نکته این است که میان تسلیحات ذخیره و مستقر تفاوت وجود دارد. تسلیحات هسته‌ای مستقر روی یک سامانه پرتاب سوار شده‌اند و آماده استفاده هستند. کلاهک های هسته‌ای ذخیره هنوز برای استفاده نیازمند نصب هستند.

دومین نکته مربوط به نوع و مدل سامانه پرتاب کننده است. پرتاب کننده‌ها دارای سه نوع هستند که براساس نوع موشک دسته‌بندی می‌شوند؛ موشک‌های مستقر در زمین (اغلب موشک‌های بالستیک و برخی موشک‌های کروز)، موشک‌های مستقر در زیر دریایی و موشک‌هایی که با هواپیما حمل می‌شوند (اغلب بمب افکن‌ها و برخی موشک‌های کروز هوا به زمین که روی جنگنده‌ها یا جنگنده‌های بمب‌افکن سوار می‌شوند.)

موشک‌های بالستیک مستقر در زمین به ویژه موشک‌های بالستیک قاره‌پیما امکان حمله دور – برد را در مدت زمانی کوتاه فراهم می‌کنند. موشک‌های مستقر در زیردریایی در صورتی که زرادخانه موشک‌های زمینی یک کشور در حمله اول تخریب شده باشد، اجازه حمله در وهله دوم و پاسخ‌دهی را می‌دهد.

کلاهک‌ها روی هواپیما انعطاف بیشتری دارند. بمب افکن‌ها پس از صدور فرمان حمله می‌توانند دوباره به کار گرفته شوند اما در مقایسه با موشک‌ها سرعت کمتری برای رسیدن به اهدافشان دارند.

هر کشور دارای تسلیحات هسته‌ای ترکیب متفاوتی از سامانه های پرتاب کننده در اختیار دارند. تنها آمریکا و روسیه هستند که قاطعانه گفته می‌شود تمام این سه نوع موشک را دارند. درباره چین و هند نیز گمان می‌رود که داشته باشند.

نکته سوم نیز این است که آمریکا و روسیه از بیشترین تسلیحات هسته‌ای جهان برخوردارند. در حال حاضر آمریکا حدود 4 هزار و 480 کلاهک و روسیه نیز 4 هزار و 500 کلاهک دارد که این شامل کلاهک‌های راهبردی و هم غیر راهبردی می‌شود.

کشورهایی که پیش از این هسته‌ای بودند

چند کشور وجود دارند که پیشتر تسلیحات هسته‌ای یا برنامه هسته‌ای تسلیحاتی داشته‌اند.

بلاروس، قزاقزستان و اوکراین در زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 تسلیحات هسته‌ای به ارث بردند، اما هر سه کشور با امضاء معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) این تسلیحات خود را در اواسط دهه 19900 به روسیه بازگرداندند. تا معدوم شود.

آفریقای جنوبی تنها کشوری است که به صورت مستقل تسلیحات هسته‌ای خود را تولید و سپس آن‌ها را از بین برد. دولت حامی آپارتاید در سال‌های بین دهه 1960 تا دهه 1980 برنامه هسته‌ای و توسعه تسلیحات را دنبال کرد و شش سلاح هسته‌ای تولید کرد. این برنامه در سال 1989 متوقف شد و آپارتاید به پایان رسید. این تسلیحات و تاسیسات هسته‌ای برچیده شد و آفریقای جنوبی در سال 1991 معاهده منع گسترش سلاح هسته‌ای را امضاء کرد.

آرژانتین و برزیل دو کشوری بودند که از میان هفت کشور دیگر برنامه هسته‌ای‌شان را پیش از دستیابی به تسلیحات هسته‌ای کنار گذاشتند. آن‌ها هر دو در دهه 1960 تا اوایل دهه 1970 به طور محرمانه به دنبال تسلیحات هسته‌ای بودند اما در اوایل 1980 با امضاء معاهده NPT و تایوان در سال 19888 تحت فشارهای آمریکا متوقف شد.

عراق، سوریه و لیبی برنامه‌های تسلیحات هسته‌ای فعال داشتند. برنامه هسته‌ای عراق به زور و پس از جنگ خلیج (فارس) برچیده شد. لیبی به طور داوطلبانه تحت حاکمیت معمرقزافی برنامه هسته‌ای محرمانه‌اش را در سال 2003 متوقف کرد. اسرائیل نیز که از برنامه سوریه احساس خطر کرده بود در حملات هوایی اش در سال 2007 راکتورهای تحقیقاتی سوریه را نابود کرد. راکتورهایی که این کشور با کمک کره شمالی ساخته بود و این‌گونه برنامه هسته‌ای‌اش به پایان رسید.

کشورهای دارای پتانسیل گریز هسته‌ای

زمانی که یک کشور تسلیحات هسته‌ای ندارد اما برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز دارد و می‌تواند برای تولید سلاح هسته‌ای آن استفاده کند، در این صورت گفته می‌شود که این کشور ظرفیت گریز هسته‌ای دارد. یک کشور برای ساخت سلاح هسته‌ای باید دانش فنی، دسترسی به مواد یک صنعت توسعه یافته مناسب داشته باشد. برخی کشورها از میان 31 کشور دارای نیروگاه های برق هسته‌ای از فناوری و منابع اقتصادی لازم برای تولید این تسلیحات برخوردارند؛ بنابراین، آن‌ها نقشی محوری و اساسی در رویدادهای ژئوپولتیک در یک دهه آینده ایفا خواهند کرد.

برنامه هسته‌ای ایران منجر به مذاکراتی با غرب شد. این گفت‌وگوها سرانجام درسال 2015 به برنامه جامع اقدام مشترک منجر شد که براساس آن ایران در ازاء دریافت یک سری امتیازات، شامل رفع تحریم‌ها برنامه هسته‌ای اش را محدود کرد.

اما اگر ایران به غنی سازی اورانیوم ادامه می‌داد و سلاح هسته‌ای تولید می‌کرد، به طور قطع توازن قدرت در منطقه به هم می‌ریخت. ایران می‌توانست یک قدرت جدید و بی‌تناسب با رقبای منطقه‌ای‌اش به دست بیاورد. این اتفاق همچنین اسرائیل را ملزم می‌کرد تا حملات پیشگیرانه را بررسی کند.

ژاپن نیز دارای ذخایر بزرگ پلوتونیوم، غنی‌سازی اورانیوم و فناوری بازفرآوری پلوتونیوم است. ارزیابی‌ها از زمان گریز هسته‌ای ژاپن بین شش ماه تا چند سال است اما هم پیمانی این کشور با آمریکا،‌ توکیو را از ساخت سلاح هسته‌ای بازداشته است. این کشور می‌داند که برای دفاع می‌تواند روی آمریکا حساب کند، اما پیشرفت‌های کره شمالی در برنامه هسته‌ای‌اش ممکن است ژاپن را به بازبینی این رویکرد تخریب کند. یک ژاپن هسته‌ای تهدید علیه چین خواهد بود و این موجب احتیاط بیشتر پکن در آب‌های جنوب و شرق چین می‌شود.

هم کره جنوبی و هم تایوان دارای برنامه‌های هسته‌ای پیشرفته و دانش فنی آن که می‌تواند برای تسلیحات هسته ای استفاده شود. آن‌ها بعلاوه نیازمند مقابله با تهدیدات منطقه‌ای هستند. همزمان که کره شمالی به سمت دستیابی به یک کلاهک هسته‌ای قابل پرتاب و اصابت موفقیت‌آمیز آن حرکت می‌کند. کره جنوبی بر سر دستیابی به تسلیحات هسته‌ای بحث و گفت‌وگو می‌کند. آلمان نیز که از صنعتی بسیار پیشرفته با توانایی‌های هسته‌ای صلح‌آمیز برخوردار است، ممکن است برای بازدارندگی هرگونه تهاجم روسیه وضعیت خود در این زمینه را مورد بازبینی قرار دهد. هر چند آلمان تحت پوشش چتر هسته‌ای ناتو از طریق کشورهای هسته‌ای اروپا و آمریکا قرار دارد و عضو بسیاری از معاهدات بین‌المللی مبنی بر عدم دستیابی به تسلیحات هسته‌ای است.

بیزینس اینسایدر در بخش پایانی گزارش خود نوشت: زمانی که پای امنیت ملی به میان می‌آید هر کشوری یک خط قرمز دارد و اگر این خط زیر پا گذاشته شود، آن کشور وادار می‌شود با زور به آن پاسخ دهد. بدون یک بازدارندگی قوی یک کشور ممکن است با موارد بیشتری از زیر پاگذاشتن خطوط قرمزش مواجه شود، در حالی که طرف مقابل خطر کمتری احساس کند، وارد کردن تسلیحات هسته در این پروسه سبب می‌شود تا یک ملت با احتیاط بیشتری دست به اقدام بزند؛ زیرا خطر تلافی بسیار بزرگ و گسترده است. اما زمانی که دستیابی به ظرفیت سلاح هسته‌ای خود یک زنگ خطر برای طرف مقابل و تهدید امنیت ملی‌اش محسوب می شود، برقراری توازن کار بسیار دشواری خواهد بود.