زخم‌های برجام بر قلب اراک

در شرایطی قلب رآکتور اراک توسط دولت با بتن پر شده است که رهبر معظم انقلاب در یکی از بندهای فرمان خود درباره اجرای برجام، دولت را ملزم به عقد قرارداد اجرایی مشخص با طرف مقابل برای بازطراحی اراک، پیش از اعمال هرگونه تغییرات در این ساختار کرده بودند: «رابعاً: اقدام در مورد نوسازی کارخانه‌ اراک با حفظ هویت سنگین آن، تنها در صورتی آغاز خواهد شد که قرارداد قطعی و مطمئن درباره‌ طرح جایگزین و تضمین کافی برای اجرای آن منعقد شده باشد.»
در طول مذاکرات هسته‌ای گفته می‌شد که غرب برای اینکه توافق بین ایران و کشورهای گروه 1+5 منعقد شود موافقت کرده است که هزینه بازطراحی رآکتور اراک را پرداخت کند. از این‌رو در آبان ماه 94 اعلام شد که فرایند امضای سند بازطراحی رآکتور اراک تکمیل و این سند به امضای وزرای خارجه ایران، 1+5 و فدریکا موگرینی مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا رسید.
 
سند رسمی بازطراحی رآکتور اراک

سند رسمی فی‌مابین چین، فرانسه، آلمان، فدراسیون روسیه، بریتانیا و ایالات متحده آمریکا همراه با نماینده عالی اتحادیه اروپایی در امور خارجه و سیاست امنیتی و جمهوری اسلامی ایران برای همکاری جهت پیشبرد پروژه مدرن‌سازی رآکتور اراک منعقد شد.

به گزارش صبح نو امضاکنندگان متعهد به ارائه کمک برای بازطراحی و بازسازی رآکتور اراک و آزمایشگاه‌های فرعی آن به شرح ذیل شدند:

الف) چین در طراحی و ساخت رآکتور مدرن شده مشارکت می‌کند، که مشتمل بر حوزه‌هایی همچون مهندسی طراحی رآکتور، خدمات فناوری مهندسی، تأمین تجهیزات، و ساخت سوخت برای بارگذاری اولیه هسته مرکزی، بر مبنای ترتیبات تجاری، خواهد بود. چین رییس مشترک گروه کاری 1+5 است.

ب) ایالات متحده آمریکا، پشتیبانی فنی و بازنگری در طراحی رآکتور مدرن شده، همراه با تحلیل طراحی سوخت و استانداردهای ایمنی جهت تضمین سازگاری با شرایط و مشخصات کلیدی رآکتور مدرن شده را به‌گونه‌ای که در برجام درج شده، ارائه خواهد کرد. آمریکا رییس مشترک گروه کاری 1+5 است.

پ) فرانسه در بازبینی طراحی رآکتور، ارائه تجهیزات، بر مبنای ترتیبات تجاری و دریافت و مدیریت سوخت مصرفی، بر مبنای ترتیبات تجاری، مشارکت می‌کند.

ت) انگلستان در بازبینی در طراحی رآکتور، آموزش ایمنی و امنیت و تأمین تجهیزات، بر مبنای ترتیبات تجاری، مشارکت می‌کند.

ث) آلمان در بازبینی طراحی، مطالعات امکان‌سنجی تأمین تجهیزات، بر مبنای ترتیبات تجاری، مشارکت می‌کند.

ج) روسیه خدمات مشاوره‌ای و دسترسی به متخصصان را بر اساس اعلام نیاز رؤسای مشترک گروه کاری 1+5 فراهم خواهد کرد.

چ) نماینده عالی اتحادیه اروپایی، به‌عنوان هماهنگ‌کننده کمیته مشترک، فرایند تأیید طراحی‌های مربوطه و در صورت نیاز، صادرات تجهیزات لازم برای پروژه مدرن کردن را تسهیل می‌کند.
 
تأخیر چهارصد روزه

بر این اساس بود که قرار شد در ازای خارج شده قلب اراک یک مشارکت بین‌المللی متشکل از ایران و گروه کاری برای  پروژه مدرن سازی رآکتور اراک شکل گیرد. چین و آمریکا به‌عنوان رؤسای مشترک گروه کاری 1+5، مسوولیت هماهنگی گروه کاری، تسهیل ارائه پاسخ سریع توسط گروه کاری به درخواست مساعدت از سوی ایران، مشتمل بر پاسخ‌های منسجم در زمینه بازبینی طراحی و عمل به عنوان رابط به نیابت از گروه کاری با کمیسیون مشترک و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تعیین شدند و مقرر شد چین به‌عنوان رابط اولیه بین گروه کاری 1+5 و ایران، ارتباط بین ایران و گروه کاری را در طول اجرای پروژه مدرن‌سازی اراک را تسهیل کند.
اما ادعاهای مرتبط با عدم اجرا یا تأخیرهای بی‌مورد توسط هر یک از طرفین در ارتباط با تعهداتشان، اختلافات و نگرانی‌ها را در خصوص اجرای این سند رسمی بر می‌انگیخت.
بالاخره روز جراحی قلب اراک آمد؛ در دی ماه 94 عملیات خروج قلب رآکتور اراک پایان یافت و قلب رآکتور خارج و مخزن فولادی رآکتور با بتن پر شد.
حال با گذشت یک‌سال  و چند ماه از اجرایی شدن برجام تازه روز گذشته قرارداد «بازطراحی رآکتور اراک» میان ایران و چین امروز و در محل نمایندگی جمهوری اسلامی ایران نزد سازمان‌های بین‌المللی در وین میان سازمان انرژی اتمی کشورمان و شرکت‌های چینی مربوطه منعقد شد و شواهد حاکی از آن است که بازطراحی اراک در مسیر قول و قرارهایی گذشته شده پیش نمی‌رود.
 
بازهم اقدامات مغایر با برجام

اما نکته قابل تأمل در همین قرارداد با تأخیر بسته شده با چین آن است که  مغایر با برجام است؛ چراکه بر اساس توافقنامه تمامی اعضای 1+5 باید در بازطراحی رآکتور اراک مشارکت داشته باشند اما ایران تنها با چین قرارداد بسته است، از سوی دیگر بر اساس مفاد توافقنامه تأمین هزینه بازطراحی رآکتور اراک باید از سوی اتحادیه اروپا تأمین شود ولی در متن توافق با چین، نوشته شده «بهتر است هزینه‌ها از سوی طرف مقابل» تأمین شود و متاسفانه جمهوری اسلامی باید مبلغ قابل توجهی را برای بازطراحی رآکتور اراک پرداخت کند.

همچنین بر اساس این قرارداد جدید، چین تنها نقش مشاوره‌ای را دارد و طراحی و ساخت رآکتور اراک برعهده طرف ایرانی است که خود این موضوع نیز مغایر با توافق صورت گرفته در برجام است.

رآکتور اراک با این قرارداد علاوه‌بر تحمیل هزینه بالا به ایران، تبدیل به یک رآکتور آب سبک 20 مگابایتی می‌شود؛ این درحالی‌است که طبق دستورالعمل مقام معظم رهبری ماهیت رآکتور اراک باید مانند سابق باقی می‌ماند؛ اما حال علاوه‌بر نصف شدن ظرفیتش باید با اورانیوم غنی‌سازی شده در نطنز تغذیه شود و تبدیل به یک رآکتور آب سبک مانند رآکتور آب سبک بوشهر شود.
 
حقیقت‌پور: مسوولان باید درباره تأخیر در امضای قرارداد توضیح دهند

آقای منصور حقیقت‌پور، مشاور رییس مجلس در گفت‌وگو با روزنامه صبح‌نو درباره امضای توافق بازطراحی رآکتور اراک گفت: از بعد از برجام تاکنون وارد پیشران‌ها و گداخت هسته‌ای شدیم و سرانجام قرارداد بازطراحی رآکتور اراک هم امضا شد، دوستان انرژی هسته‌ای اما باید درباره دلیل تأخیر در امضای این قرارداد توضیح بدهند. حقیقت‌پور همچنین درباره پرداخت 200 میلیون دلار هزینه بازطراحی رآکتور اراک اظهار کرد: بر اساس مفاد تنظیمی برجام، هزینه طراحی این رآکتور بر عهده اتحادیه اروپا است، تا کنون جمهوری اسلامی به تمامی تعهدات خود صادقانه عمل کرده است و قلب رآکتور اراک را خارج کردیم و امیدواریم 1+5 هم با صداقت برخورد کند.