کانال ویژه تجارت اروپا با ایران؛ از spv تا instex

دولت‌های اروپایی دیروز بالاخره پس از ماه‌ها، رسما ثبت کانال ویژه تجارت با ایران را با نام "اینس تکس" راه‌اندازی کردند، اما این سازوکار چگونه کار می‌کند؟سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس دیروز پنج‌شنبه رسما اعلام کردند که کانال ویژه تجارت اروپا و ایران ثبت شده است. وزرای این سه کشور با انتشار بیانیه‌ مشترکی از آغاز به کار رسمی سازوکار ویژه تبادل مالی اروپا با ایران موسوم به SPV، خبر دادند. این سازوکار ویژه  INSTEX (کانال تبادل مالی اروپا با ایران) نام دارد. در بخشی از این بیانیه آمده است: «فرانسه، آلمان و انگلیس در راستای تعهد قوی و تلاش‌های مداوم خود برای حفظ برجام که قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل آن را تایید می‌کند، ایجاد کانال INSTEX SAS (ابزار پشتیبان تبادلات تجاری) را اعلام می‌کنند. هدف این سازوکار ویژه تسهیل تجارت قانونی میان عاملان اقتصادی اروپا و ایران است».

ساز و کار ویژه مالی اروپا با نام INSTEX در فرانسه ثبت و مدیریت آن به پر فیشر آلمانی، مدیر سابق کامرزبانک سپرده شد. پیش از فیشر، چند نفر دیگر هم در ۶ ماه گذشته برای این سمت کاندید شده بودند، اما به دلیل تهدید‌های مستقیم پمپئو کنار رفتند. برخی خبرها حاکی از آن است که گفته می‌شود فشار‌های ایالات متحده و ممنوعیت سفر به این کشور در انتظار این  افراد  خواهد بود.

موضوع دیگر این است که هفته گذشته مقامات اروپایی دلیل تاخیر در اجرای این ساز و کار را فشار‌های آمریکا ذکر کرده بودند و مقامات کاخ سفید هم این طور اظهار کردند که ساز و کار ویژه مالی اروپا با ایران تاثیری بر سیاست واشنگتن برای اعمال فشار حداکثری بر تهران ندارد و نهاد‌هایی که در فعالیت‌های تحت تحریم با ایران مشارکت دارند با خطر اقدامات تنبیهی سخت از سوی واشنگتن مواجه‌ هستند. با این حال نمایندگان انگلیس، فرانسه و آلمان تاکید کرده اند که ایجاد «اینس تکس» اولین گام کلیدی برداشته شده از سوی کشورهای گروه سه کشور اروپایی بوده و  اجرای عملیاتی اینس تکس رویکردی تدریجی خواهد داشت.

گفته می شود این کانال ویژه دو شعبه در ایران و اروپا خواهد داشت و قرار است به عنوان یک نهاد واسط برای تسویه حساب شرکت‌های بدهکار و بستانکار در دو طرف عمل کند. به عنوان نمونه یک شرکت اروپایی بدهکار به ایران، بدهی خود را به INSTEX پرداخت می‌کند و INSTEX هم به نمایندگی از ایران این پول را در قالب انتقال وجه یا تخصیص اعتبار، به شرکت‌هایی منتقل می‌کند که به ایران کالا صادر کرده و طلبکار هستند.

روز گذشته نمایندگان سه کشور اروپایی یعنی ژان ایو لودریان ، هایکو ماس، جرمی هانت وزرای خارجه فرانسه، آلمان و انگلیس در بیانه ای مشترک درباره ابزار ویژه برای تسهیل معاملات تجاری مشروع با ایران خاطرنشان کردند که مطابق با تعهد محکم و تلاش های مداوم این سه کشور  برای حفظ برجام که به تایید شورای امنیت سازمان ملل متحد در قطعنامه 2231 آن رسیده است، ایجاد INSTEX SAS (ابزار حمایت از معاملات تجاری)، ابزار ویژه مخصوص تسهیل معاملات تجاری مشروع بین عوامل اقتصادی اروپا و ایران را اعلام می کنند.

گروه سه کشور اروپایی تلاش هایشان برای حفظ ترتیبات اقتصادی برجام را به اجرای کامل تعهدات در زمینه هسته ای از سوی ایران بویژه همکاری کامل و به موقع با آژانس بین المللی انرژی اتمی مشروط کرده و تاکید کردند که «اینس تکس » از معاملات تجاری اروپایی مشروع  با ایران حمایت خواهد کرد و تمرکز آن در گام اول، بر اساسی ترین بخش ها برای مردم ایران همچون تولیدات دارویی، کالاهای پزشکی و تولیدات کشاورزی - غذایی خواهد بود.

نمایندگان سه کشور اروپایی هدف بلندمدت INSTEX (کانال تبادل مالی اروپا با ایران)  را گشایش کانال‌های اقتصادی برای کشور‌های ثالثی دانستند که تمایل به تجارت با ایران دارند و در همین راستا هم انگلیس، فرانسه و آلمان همچنان تلاش می‌کنند که به چنین هدفی دست یابند و در همین راستا با «اینس تکس » به کار بر روی جزئیات ملموس و عملیاتی برای مشخص کردن چگونگی کارکرد آن ادامه خواهند داد و  همچنین با ایران هم  در جهت ایجاد نهادی سازگار، کارآمد و شفاف برای عملیاتی کردن این سازوکار تعامل خواهند داشت.

علاوه براین  بیانیه سه کشور اروپایی به این موضوع اشاره  کرده است که «اینس تکس » بر اساس شدیدترین استانداردهای بین المللی در زمینه مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم (AML/CFT) و با رعایت تحریم های اتحادیه اروپا و سازمان ملل متحد کار خواهد کرد.

واکنش‌ها به راه‌اندازی کانال ویژه تجارت اتحادیه اروپا با ایران

راه اندازی کانال ویژه تجارت اتحادیه اروپا با ایران (SPV) بازتاب گسترده در میان مقامات سیاسی جهان داشت.

محمد جواد ظریف وزیر امورخارجه کشورمان در صفحه توییتر خود نوشت:" ایران از INSTEX (ساز و کار ویژه مالی اروپا و ایران) که به عنوان یک گام اول، هرچند دیرهنگام، در مسیر اجرای تعهدات تروئیکای اروپایی برای نجات برجام از طریق تضمین منافع ایرانیان پس از بازگشت تحریم‌های غیرقانونی آمریکا به شمار می‌رود، استقبال می‌کند و ما برای تعامل سازنده با اروپا با شرایط برابر و احترام متقابل آماده هستیم.

بهرام قاسمی، سخنگوی وزارت امور خارجه  کشورمان هم از دیگر دیپلمات هایی بود که در واکنش به اعلام رسمی راه‌اندازی ساز و کار مالی اروپا با ایران در پیامی خاطرنشان کرد که تهران اقدام اخیر اتحادیه اروپا برای ثبت و اعلام سازوکار ویژه مالی با ایران را اولین گام اروپا در انجام تعهدات خود در قبال ایران می‌داند و به این موضوع اشاره کرد که پس از خروج آمریکا از برجام، متاسفانه تاکنون نتیجه ملموس و اقدام عملی در راستای حمایت اروپا از ایران را شاهد نبوده‌ایم و اقدام اتحادیه اروپا در تاسیس سازوکار ویژه مالی بسیار دیر صورت گرفت و باید این اقدام بخشی از تحریم‌های غیرقانونی آمریکا را جبران کند.

موگرینی، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هم در پیامی هدف بلندمدت INSTEX [کانال تبادل مالی اروپا با ایران]گشایش کانال‌های اقتصادی برای کشور‌های ثالثی دانست  که تمایل به تجارت با ایران دارند و ۳ کشور اروپایی همچنان تلاش می‌کنند که به چنین هدفی دست یابند. وی تاکید کرد: شما خبر خوبی را از همکاران من در آلمان، فرانسه و انگلیس درباره ایجاد اس پی وی (کانال ویژه مالی برای تسهیل تجارت با ایران) شنیدید.

وزیر امور خارجه اتریش دیپلمات اروپایی دیگری بود که  از امیدوارم بنگاه‌های مختلف اروپایی خبرداد و اعلام کرد که این بنگاهها  به این امید هستند که با استفاده از کانال ویژه مبادلات تجاری با ایران، جای چینی‌ها را بگیرند.

اما همانطور که پیش بینی می شد رویکرد و واکنش های مثبت به اجرایی شدن «اینس تکس» به کاخ سفید راه نیافت و  وزارت خارجه آمریکا ساعاتی پس از راه اندازی آن بیانه ای صادر و اعلام کرد که به دقت گزارش‌ها را درباره کانال ویژه مالی دنبال می‌کنند تا جزئیات بیشتری درباره سازوکار آن به دست بیاورند. در این بیانه همچنین آمده است: همان‌طور که دونالد ترامپ گفته، سازمان‌هایی که وارد فعالیت‌های تحریم شده از سوی آمریکا با ایران شوند خودشان را در معرض پیامد‌های جدی از جمله دسترسی به نظام مالی آمریکا و توان تجارت با ایالات متحده یا شرکت‌های آمریکا می‌کنند و انتظار نداریم این کانال‌های ویژه به هیچ نحوی بر کارزار فشار حداکثری ما علیه ایران اثرگذار باشند.

جرمی هانت، وزیر امور خارجه انگلیس هم با بیان اینکه کارهای بسیاری نیاز است در رابطه با سازوکار جدید مالی با ایران اجرا شود، گفت سازوکار مالی ویژه برای تعامل بازرگانی با ایران مانع از توجه به اقدامات (به اصطلاح) بی ثبات کننده تهران در منطقه نمی شود.برجام موجب جلوگیری از اشاعه تسلیحات هسته ای می شود.

وی پس از ثبت ساز و کار ویژه مالی برای تسهیل تجارت با ایران، این اقدام را گامی موثر در اجرای برجام و تجارت شرکت ها با ایران ارزیابی کرد و افزود سه کشور موسس این ساز و کار موسوم به "اینستکس" با همکاری ایران تلاش می‌کنند تا همه ضوابط حقوقی و فنی لازم را برای اجرای آن فراهم کنند.با فعال شدن سازوکاری که بریتانیا، آلمان و فرانسه امروز آن را ثبت کردند تعامل بازرگانی مشروع با ایران تسهیل و در گام اول مواد غذایی، دارویی و مصرفی (اقلامی که از ابتدا در تحریم های جدید آمریکا قرار نداشت) را شامل می شود.

هایکو ماس، وزیر خارجه آلمان، روز پنج‌شنبه با اشاره به  راه‌اندازی سازوکار ویژه روابط تجاری اروپا و ایران، آن را در جهت استقلال اروپا توصیف کرد و با اشاره به راه‌اندازی سازوکار ویژه تبادل مالی اروپا با ایران گفت: «ما در حال ایجاد امکانی برای تضمین تجارت (با ایران) هستیم».

وی افزود: ایجاد این کانال ویژه مالی «گامی مهم» است که روشن می‌کند حتی هنگامی که دیگران موضع و دیگاه متفاوتی دارند، ما در اتحادیه اروپا این توانایی را داریم که به شیوه‌ای قاطع و هماهنگ راه خود در پیش بگیریم.

ولادمیر چیزوف" نماینده روسیه در اتحادیه اروپا اعلام کرد که عملکرد سازوکار ویژه مالی اروپا با ایران طی ماه فوریه در نشست کمیسیون برجام بررسی خواهد شد.

وی با استقبال از راه اندازی سازوکار مالی ویژه اروپا برای ایران موسوم به INSTEX ابراز امیدواری کرد که این ابزار حمایتی بتواند به حفظ توافق هسته ای با ایران کمک کند.برغم خروج آمریکا از توافق هسته ای با ایران و تلاش های این کشور برای مقابله با برجام، ساز و کار ویژه بتواند مشکلات موجود را از پیش رو تجارت با ایران بردارد.

لارنس نورمن، خبرنگار وال‌استریت ژورنال، در توئیتی به نقل از یک دیپلمات ارشد لهستانی نوشت: کانال مالی ویژه ایران-اروپا نوعی ژست نمادین برای حفظ وجه اتحادیه اروپاست.این دیپلمات در این باره مدعی شده است: «به نظر من، SPV نوعی ژست نمادین برای حفظ وجه اتحادیه اروپاست ... اهمیت معنا‌داری ندارد».

یک روزنامه آمریکایی با اشاره به راه‌اندازی کانال مالی ویژه اروپا با ایران آن را چالشی بزرگ در برابر «قدرت اقتصادی» آمریکا و تحریم‌های این کشور توصیف کرده و آن را «چالشی بسیار بزرگ» علیه سیطره آمریکا بر نظام مالی دنیا دانسته است.روزنامه واشنگتن‌پست بعد از یادآوری خروج آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های یکجانبه علیه ایران نوشته است: «اکنون دولت‌های اصلی اروپا نهادی موسوم به کانال ویژه مالی ایجاد کرده‌اند که قصد دارد به برخی از شرکت‌های اروپایی اجازه دهد تجارت با ایران را ادامه دهند. این ممکن است در نهایت تبعات فراوانی برای اقتصاد دنیا و قدرت آمریکا داشته باشد.»

در ادامه این مطلب آمده است: «در دهه‌های گذشته ایالات متحده از سلطه‌ای مسلم بر نظام مالی دنیا برخوردار بوده و به همین واسطه توانسته فشار خارج‌العاده‌ای بر سایر کشورها و شرکت‌ها وارد کند.»واشنگتن‌پست این پدیده را ناشی از سلطه آمریکا بر دو جنبه کلیدی از معماری نظام مالی دنیا می‌داند: نظام تسویه دلار و شبکه جهانی پیام‌رسان مالی (سوئیفت). واشنگتن‌پست می‌نویسد: «حالا متحدان آمریکا در حال پس زدن یکجانبه‌گرایی آمریکا هستند و نظامی ایجاد کرده‌اند که می‌تواند سرآغاز یک معماری بدیل مالی باشد. آمریکا به واسطه همین موضوع می‌تواند بانک‌های خارجی را برای اجرای سیاست‌هایش تحت فشار قرار دهد، و اگر آنها مجری دستورات نباشند با جریمه‌های کلان یا اخراج از نظام تسویه دلاری مواجه خواهند شد.